Apollon Smintheion Kutsal Alanı
Apollon Smintheion Kutsal Alanı: Fare Tanrısı Apollon’un İzinde
Çanakkale’nin Ayvacık ilçesine bağlı Gülpınar beldesinde, zeytinliklerin ve yemyeşil vadilerin kucağında yer alan Apollon Smintheion Kutsal Alanı, antik Troas bölgesinin en önemli dini merkezlerinden biridir. Homeros’un İlyada destanında bahsedilen bu alan, fare simgeli Apollon kültünün Anadolu’daki tek örneğini temsil eder. MÖ 150’lere tarihlenen tapınak, Helenistik mimarinin şaheserlerinden biri olarak, Troya öncesi dönemlere uzanan katmanlarıyla arkeoloji dünyasını büyülemeye devam ediyor.
Tarihi Kökenler ve Mitoloji
Apollon Smintheion’un kökeni, efsanelere dayanır. Apollon, Girit’ten kaçan fareler tarafından Anadolu’ya getirilen bir okçu tanrı olarak tasvir edilir; “Smintheus” lakabı Yunanca “fare avcısı” anlamına gelir. Homeros’a göre, Truva Savaşı sırasında Akhilleus’un müttefiki olarak Troas’ı koruyan Apollon, burada kehanetler verir ve tarımı, müziği simgeler. Kutsal alan, Khryse antik kentiyle ilişkilendirilir; MÖ 7. yüzyıla uzanan geleneklerde, Giritli kolonistlerin kurduğu bir yerleşim olarak anılır. Roma döneminde ise imparator kültüyle bütünleşerek, Hadrianus gibi hükümdarların adak sunumlarına ev sahipliği yapar. Alan, su kaynaklarının bolluğuyla kehanet ritüellerine elverişli bir konumdadır; mağara ve pınar, tanrının kutsal sembollerindendir.
Arkeolojik Özellikler
Kutsal alan, 41.65 m x 23.20 m boyutlarında, İonik üslupta pseudodipteros planlı bir tapınaktan oluşur; 8×14 sütun dizisiyle Hermogenes’in (Priene’li mimar) izlerini taşır. Tapınağın frizleri, İlyada sahnelerini betimler: Akhilleus’un öfkesi, Amazon savaşları ve tanrı figürleri, kabartmalarda canlanır – Anadolu tapınaklarında nadir bir örnek. Kazılar, Roma hamamı, konutlar, kutsal cadde ve spor oyunları salonu gibi yapıları ortaya çıkarmıştır. En çarpıcı keşif ise 2004’ten beri odaklanan Kalkolitik katman: MÖ 5320-4450 arasına tarihlenen yerleşim, Troya öncesi Troas’ı aydınlatır. Deniz kabukları, seramikler ve ev kalıntıları, Ege adalarıyla erken ticaret ağlarını gösterir; Batı Anadolu’nun en eski yerleşimlerinden biri olarak kabul edilir. 2 kaynak Son yıllarda (2023-2024), nekropoliste 2000 yıllık Roma mezarları ve 1700 yıllık çini kapaklı lahitler bulunmuş, zengin bireylerin anıtsal gömülerini yansıtır.
Kazı Çalışmaları
Smintheion’un arkeolojik serüveni, 1853’te İngiliz Amiral R.N. Spratt’ın keşfiyle başlar; 1866’da Richard Popplewell Pullan, İngiliz Dilettanti Cemiyeti adına ilk kazıları yürütür ve tapınağı belgeler. 2 kaynak 1971-1973’te Çanakkale Müzesi öncülüğünde sistematik çalışmalar yapılır. Modern kazılar ise 1980’de Prof. Dr. Coşkun Özgünel (Ege Üniversitesi) başkanlığında başlar; 40 yılı aşkın sürede tapınak restorasyonu, friz sergileri ve prehistorik katmanlar gün ışığına çıkarılır. 2 kaynak 2020’den itibaren Doç. Dr. Davut Kaplan (Ondokuz Mayıs Üniversitesi) başkanlığında devam eder; İçdaş A.Ş. desteğiyle nekropolis ve mağara araştırmaları yoğunlaşır. 2 kaynak Bu çalışmalar, Kültür ve Turizm Bakanlığı izninde yürütülür ve alanın turistik canlanmasına katkı sağlar.